ROZWÓJ POZNAWCZY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
„..Wszystkiego, co naprawdę trzeba wiedzieć o tym, jak żyć, co robić i jak postępować, nauczyłem się w przedszkolu. (...)”.
R. Fulghum
W tym krótkim cytacie autor zawiera kwintesencję tego co dzieje się w życiu dziecka w wieku przedszkolnym, które w tym okresie uczy się być samodzielne, obserwować świat zewnętrzny, krytycznie myśleć nawiązywać relacje z innymi.
To prawda – każde dziecko jest inne. Jednak pomimo indywidualnego toku rozwoju, każde dziecko przechodzi przez podobne etapy. Istnieje wiele cech wspólnych, charakterystycznych dla różnego wieku. Warto je poznać, aby móc lepiej zrozumieć swoje dziecko i wspierać jego prawidłowy rozwój.
Ogólna definicja normy rozwojowej stosowana w pedagogice, psychologii, medycynie i antropologii zakłada, że norma rozwojowa to wartość określonych cech organizmu człowieka, uznana za prawidłową w danej populacji dla osobnika danej płci i wieku.
Wiek przedszkolny to okres dynamicznego rozwoju dziecka. Na tyle intensywnego, że faktyczny progres dokonuje się w dużej mierze sam. Co nie oznacza, że nie można, a czasem nawet nie trzeba pomóc dziecku w osiągnięciu kolejnych kamieni milowych! Szczególnie że zmiany, jakie powinny zajść, mają niebagatelny wpływ na osobowość w późniejszych latach, a nawet w dorosłości.
Prawidłowe środowisko rodzinne jest komponentem zewnętrznym mającym największy wpływ na postępy. Na drugim miejscu znajduje się środowisko przedszkolne.
Nie sposób nie zgodzić się z M. Tyszkową, która twierdziła, że najważniejszym osiągnięciem wieku przedszkolnego jest dążenie do samodzielnego i odpowiedzialnego podejmowania różnych działań.
Rozwój intelektualny jest skorelowany z rozwojem fizycznym. Przedszkolak, bawiąc się, poznaje nowe przedmioty oraz ich znaczenie.
Umiejętności poznawcze trzylatka
Trzylatek bardzo szybko uczy się nowych rzeczy. Jest ciekawy świata, który go otacza, chętnie poznaje funkcje różnych przedmiotów. Rozwój pamięci sprawia, że jest w stanie odróżnić osoby, określić kto jest kim i pamięta imiona znajomych. Odgaduje zastosowanie prostych zabawek wymagających logicznego myślenia, potrafi używać elementów takich jak guziki, dźwignie, ruchome części. Potrafi zakręcać i odkręcać zabawkowE śruby, rozumie jak można otworzyć słoik lub pudełko z przykrywką (nawet jeśli nie zawsze mu to wychodzi - podejmuje próby), potrafi nacisnąć klamkę, by otworzyć drzwi. Łączy ze sobą pasujące elementy, puzzle, pary, proste przeciwieństwa. Potrafi zbudować wieżę z sześciu elementów.
Dziecko w wieku trzech lat zaczyna poznawać świat wyobraźni. Nadaje swoim zabawkom cechy ludzkie (np. udaje, że potrafią mówić), potrafi również się bawić w nadawanie ról z dorosłymi, rówieśnikami, lalkami, pluszakami, a nawet domowymi zwierzętami. Chętnie tworzy konstrukcje kojarzące mu się z miejscami, które zna. Uczy się dopasowywać do zbiorów, potrafi wybrać kategorię do której należy przedmiot - jeśli są one przedstawione dziecku (np. dopasuje kanapkę do kategorii "jedzenie", jeśli widzi że szynka, jajko i chleb również się tam znajdują). Dobiera ubranie odpowiednie do pogody (rozumie, że gdy jest zimno zakłada się czapkę, a klapki nosi się latem). Zna pory roku oraz ich atrybuty. Trzyletnie dziecko chętnie gra w proste gry planszowe, stara się przestrzegać reguł i czekać na swoją kolejkę. Potrafi również ocenić swoje szanse na zwycięstwo w trakcie rozgrywki i zrezygnować z dalszej gry widząc, że ma mniej punktów lub jest daleko za przeciwnikami. Rozumie zasady gry w Memory, Domino, Grzybobranie i innych prostych gier.
Niepokojące sygnały w rozwoju trzylatka:
Rozwój każdego dziecka jest kwestią bardzo indywidualną, jeśli jednak obserwujecie Państwo u swojego dziecka następujące sygnały:
wówczas warto wnikliwie obserwować dziecko, porozmawiać z jego nauczycielami, sprawdzać zachowanie dziecka w różnych sytuacjach, a w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skonsultować się ze specjalistami: logopedą, psychologiem dziecięcym, pedagogiem specjalnym, pediatrą.
Umiejętności poznawcze czterolatka
W tym wieku wzrasta ciekawość poznawcza dziecka, dlatego zadaje ono coraz więcej pytań i domaga się udzielania konkretnych odpowiedzi na czasem trudne dla dorosłego pytania. Interesuje się książeczkami, tworzy długie historyjki na bazie treści poznanych utworów literackich oraz będących wytworem jego fantazji. Czterolatek zna własne imię i nazwisko. Nazwę miejscowości, w której mieszka. Wyodrębnia i nazywa części ciała człowieka. Rozpoznaje zmiany zachodzące w przyrodzie i wiąże je z aktualną porą roku. Określa podstawowe zjawiska atmosferyczne i wiąże je z aktualną porą roku. Pamięta zbiór przedmiotów np. czterech i zauważa, którego brakuje. Wyróżnia części roślin– łodyga, liście, kwiat, owoc, korzeń. Rozróżnia wszystkie kolory. Posługuje się określeniami odnoszącymi się do kierunków w przestrzeni (przód tył, góra– dół, przed siebie– za siebie, w bok). Posługuje się określeniami odnoszącymi się do położenia przedmiotów w przestrzeni (daleko– blisko, dalej– bliżej, wyżej– niżej). Dokonuje globalnej oceny ilościowej, stosując określenia: mniej, więcej, tyle samo. Stosuje określenia: cięższy, lżejszy, waży tyle samo. Porównuje liczebność zbiorów łącząc w pary, posługuje się określeniem para. Nazywa podstawowe figury geometryczne: koło, kwadrat, trójkąt. Klasyfikuje przedmioty wg jednej lub więcej cech (przeznaczenia, wielkości, koloru). Posługuje się liczebnikami 1-6.
Czterolatek powinien spać około 10-12 godzin w ciągu nocy. W dzień śpi rzadko lub wcale. Powinno się przestrzegać rytmu dnia oraz zasypiania dziecka ok. godz. 20:00, nie pozwalanie dziecku oglądania programów dla dorosłych.
Pożądane zachowania dorosłego w tym okresie rozwoju dziecka to: nie wyręczanie dziecka w codziennych czynnościach, konsekwencja podczas przestrzegania przyjętych norm i zasad, opanowanie i cierpliwość w odpowiadaniu na pytania, pomysłowość w projektowaniu czynności o charakterze twórczym, bogactwo wypowiedzi językowych, czujność podczas organizowania zabaw ruchowych, np. w terenie.
Umiejętności poznawcze pięciolatka
Rozwój koncentracji u dziecka 5-letniego wciąż trwa. Dlatego mimo, że pięciolatek potrafi coraz dłużej skupić się na wykonywaniu jakiegoś zadania, dość szybko się rozprasza i często potrzebuje nowych bodźców np. lubi, kiedy okresy zabawy ruchowej są przeplatane spokojniejszymi pracami plastycznymi. Wiele dzieci które ma 5 lat, zaczyna interesować się nauką pisania i czytania, jednak warto organizować ją nie na zasadzie przymusu, ale dobrej zabawy. Jeśli 5-letnie dziecko szybko straci zainteresowanie taką ,,nauką” nie naciskajmy, ale spróbujmy ponownie za jakiś czas.
5-latek oprócz zapamiętywania wierszy oraz melodii, potrafi powtórzyć zasłyszany rytm za pomocą klaskania lub nucenia. Segreguje przedmioty i obrazki ze względu na kategorie. Potrafi także wskazać, który obrazek nie pasuje do zbioru. Rozumie, że znajomość swojego imienia i nazwiska oraz adresu jest ważna, ale wie także, że nie powinien przekazywać tych informacji obcym osobom. Dziecko pięcioletnie coraz lepiej radzi sobie z odróżnieniem fikcji od rzeczywistości. Wciąż postępuje rozwój zabaw tematycznych, dlatego tym, co powinien umieć 5-latek w przedszkolu jest zabawa z rówieśnikami m.in. w dom, w sklep, czy żeglowanie po wzburzonym oceanie (którym może być np. przedszkolny dywan). Również pojęcie czasu staje się coraz bardziej dostępne w rozwoju poznawczym dziecka w tym wieku. Nie ma ono już problemu ze zrozumieniem, że coś wydarzyło się wczoraj lub będzie dopiero jutro. Rozwój najlepiej przebiega w przypadku rzeczy i zjawisk, które dziecko może zobaczyć, dotknąć i doświadczyć.
Pamiętajmy, że bardzo wspierające dla rozwoju emocjonalnego oraz poznawczego 5-latka będzie ograniczenie do absolutnego minimum oglądania telewizji i grania w gry na telefonie. 5-letnie dziecko bardzo szybko uzależnia się od intensywnej stymulacji, jaką zapewniają gry oraz bajki (nawet te z pozoru edukacyjne).
Z kolei nic tak nie wspiera rozwoju 5-latka jak zabawy i gry ruchowe (szczególnie wśród innych dzieci), oraz aktywności zmuszające do samodzielnego myślenia oraz precyzji. Układanie puzzli, rysowanie czy granie w grę planszową wspaniale stymuluje motorykę małą oraz mózg pięciolatka, jednak bez przestymulowania układu nerwowego, jak ma to miejsce w przypadku telewizji oraz używania smartfonów.
Umiejętności poznawcze sześciolatka
W połowie 6 roku życia zaczyna się ostatnia faza wieku przedszkolnego, która kończy się z chwilą podjęcia nauki w szkole. 6 latek bardzo interesuje się światem i zjawiskami w nim zachodzącymi. Zapoznaje się z konkretnymi właściwościami przedmiotów i z zaciekawieniem chłonie informacje o bliższym i dalszym otoczeniu. Wzrasta jego zdolność do dokonywania analizy i syntezy oraz abstrahowania, choć myślenie sześciolatka jest jeszcze myśleniem konkretno – wyobrażeniowym, a rozwiązywanie problemów następuje przypadkowo na zasadzie prób i błędów. Dlatego różne czynności wykonywane przez dzieci będące czynnościami poznawczymi, a te w które włącza procesy myślowe stają się stopniowo działaniami celowymi, zorganizowanymi i motywującymi jego działanie. Czas trwania wykonywanych przez dzieci czynności wydłuża się. Dziecko w tym wieku potrafi koncentrować się na tym co robi. Świadczy to o kształtowaniu się uwagi dowolnej, która jest warunkiem osiągnięcia przez dziecko dojrzałości szkolnej. Rozwija się jego pamięć słowno -logiczna (lepiej pamięta materiały obrazowe, czynności ruchowe i manipulacyjne oraz te, które wywołały u niego emocje, podstawą pamięci stają się pojęcia abstrakcyjne). Dziecko sześcioletnie powinno być przystosowane do pracy w zespole oraz do większego wysiłku i skupienia uwagi. Ulubioną formą jego działania jest zabawa. Staje się ona urozmaicona i dobrze zorganizowana. rozumie i zapamiętuje złożone polecenia. 6 latek posiada bogaty zasób słownictwa, jest aktywny podczas zajęć, zabiera głos w dyskusji. Potrafi wypowiadać się rozwiniętymi zdaniami. Uważnie słucha bajek i opowiadań. Rozumie ich treści. Doprowadza pracę do końca nawet gdy napotyka trudności. Odtwarza treści wiernie [wierszy i piosenek]. Potrafi ułożyć historyjkę obrazkową i opowiedzieć jej treść. Dokonuje analizy i syntezy głoskowej wyrazu. Podejmuje próby czytania/ czyta słowa, proste zdania. Jest skupiony na przedmiocie zajęć, uważnie śledzi ich przebieg. Potrafi ułożyć obrazek z 6 części. Potrafi określić kierunki w przestrzeni. Jest świadome stronności swego ciała. Rozpoznaje i nazywa figury geometryczne [koło, kwadrat, trójkąt, prostokąt, kula, sześcian]. Potrafi wyodrębnić zbiory przedmiotów. Klasyfikuje przedmioty wg cech: wielkości, koloru, kształtu, funkcji, liczy w zakresie 10 i więcej. Zna i posługuje się liczebnikami do 10: głównymi i porządkowymi. Dodaje i odejmuje w zakresie 10/ na konkretach. Rozpoznaje i nazywa cyfry oznaczające liczby od 0 do 10. Rozumie i stosuje znaki matematyczne/ = ,+ , - ,<,>/ potrafi podać liczbę zwrotek słyszanej piosenki. Poznaje akompaniament do: marszu, biegu, podskoków. Zna kierunki kreślenia od lewej do prawej. Poprawnie posługuje się nożyczkami. Prawidłowo odwzorowuje znaki litero-podobne. Potrafi wykonać: wydzierankę, wycinankę, formę przestrzenną z papieru, rysunek dowolny: bogaty w szczegóły, rysunek postaci ludzkiej zaznaczając szczegóły. Zna nazwę swojej miejscowości. Zna nazwę swojego kraju [flagę, godło]. Zna dni tygodnia. Zna zasady ruchu drogowego.
W środowisku domowym i przedszkolnym dziecko powinno spełniać różne drobne zadania np. pomagać w utrzymaniu porządku, podlewać kwiaty, opiekować się młodszym rodzeństwem i zwierzętami, itp. 6 latek jest bardziej opanowany i mniej impulsywny od młodszych dzieci, dlatego może doznać wielu pozytywnych uczuć.
Na co warto zwrócić uwagę, chcąc wspomagać rozwój intelektualny dziecka?
Przydatne linki:
www.calapolskaczytadzieciom.pl
Przykładowe zadania wspomagające rozwój dziecka w wieku przedszkolnym:
11-001 Dywity
ul. Jana Pawła II 6
przedszkole1@dywity.edu.pl
+48 537 389 322, 89 512 01 19 
